Đối với NỀN CÔNG NGHIỆP CHẾ LUYỆN CÁC VẬT LIỆU LẤY TỪ THIÊN NHIÊN, Oger tập trung được 1.199 bản kí hoạ và phân loại thành 15 mảng đề tài nhỏ gồm: giấy, kim loại quý, đồ gốm, sắt tây và thiếc, cây, khí giới, mây tre, chế biến cây trái, dệt, tơ lụa, lông chim, da sắt, đồng.
1.Qua bảng phân loại trên, ta thấy được nhiều loại vật liệu mà theo Oger lấy từ thiên nhiên trong đó có giấy, tre với số lượng kí hoạ cao nhất rồi đến các loại khác như đồng … ít nhất là mây, lông chim.
2. Đây là những bản kí hoạ cho ta thấy cả một “đời sống” của một sản phẩm làm bằng các chất liệu nói trên. Từ các khâu thao tác để chế biến khi đưa vào sử dụng trong môi trường xã hội, theo Henri Oger đây là cách nhìn của nhà nghiên cứu đặc chủng.
Chúng ta thử nhìn bản kí hoạ thầy đồ dạy học ngày xưa bên cạnh chồng gối xếp (hình 37). Ở đây vật liệu nào được chú ý? Đó là chiếc roi mây, với tác dụng của nó trong môi trường.
“Thứ nhất hay chữ, thứ nhì dữ đòn”
Trời oi bức về hè thì không ai không dùng quạt, kẻ cầm tay, người giắt lưng. Nghề làm quạt rất thịnh hành thời H. Oger ở miền Bắc. Tuy nhiên chúng ta có nhiều loại quạt. Quạt thước dài đến 40 phân, xòe ra che nắng, xếp lại cầm tay chống chó dữ hữu hiệu ; quạt nan, quạt vải, quạt giấy phất dậy, quạt mo của thằng bờm …
Tương tự trong số sản phẩm làm bằng lông chim muông, ta thấy lại cái phất trần hay chiếc quạt lông (hình 38) (1) trong môi trường sử dụng nó. Nếu cây roi chỉ núp bóng người quyền thế để giáo dục, răn đe hay bắt nạt … thì chiếc quạt lông này hay nằm trong tay kẻ ăn người ở để phe phẩy ngọn gió hiu hiu làm mát những kẻ quyền cao, chức trọng như một “viên quan lúc nghỉ ngơi “ (mandarin au repos) (2) trong cảnh “quạt lông hầu” (hình 39) (3).
_______
(1) “Vũ thủ phiến”.
2 Chú giải của Henri Oger.
3) Chú giải chữ Nôm trên kí hoạ.
3. Tuy nhiên, chúng ta còn thấy xuất hiện một mảng “khí giới”. Tại sao Oger không trả về cho sắt thép … với môi trường hoạt động của nó? Như “bộ khí giới” (hình 40) trong điếm canh mà Oger gọi là “armes des veilleurs des villages”. Một con dao quắm bằng sắt, một thước tay bằng gỗ, hai cây giáo dài làm bằng tầm vông vạt nhọn và hai cây thiết lĩnh mà chất liệu cơ bản cũng là gỗ.
Lại còn cái “tròng bắt lợn”(hình 41) bằng mây, một thứ “khí giới” của người lái lợn.
Nguyễn Mạnh Hùng (PGS TS Sử học)
⇒ NỀN CÔNG NGHIỆP ĐƯA VÀO SỬ DỤNG CÁC VẬT LIỆU ĐÃ CHẾ LUYỆN
(Click xem chi tiết bài viết)